Vanuit de zorgplicht verdienen dijken doorlopend aandacht: aandacht voor dijksterkte én voor natuurwaarde. Als we de dijk gaan versterken, moet dat in ieder geval natuurneutraal. De natuur gaat er dan niet op achteruit. Maar beter is natuurpositief. Ontdek de raakvlakken! Neem natuur zo vroeg mogelijk mee in het versterkingstraject, zoek synergiekansen op een zo hoog mogelijk schaalniveau, en denk op de lange termijn.
Soberheid of Kwaliteit
Vanuit de Waterwet geeft het Rijk alleen subsidie voor “sobere” dijkversterkingen. Integraliteit en ruimtelijke kwaliteit moeten decentraal bekostigd worden en het woordje soberheid moet voorkomen dat er geld over de balk wordt gesmeten. Begrijpelijk, maar andere “checks en balances” zijn ook prima mogelijk. Het wordt tijd voor een nieuwe opdracht van de politiek aan de waterwereld: ruimtelijke kwaliteit als leidraad in de 21ste eeuw.
Het gaat goed met het dossier: de minister gaat een nadere kosten-baten analyse doen en het HWBP heeft projectoverstijgende projecten lopen, zoals de CoP Dijken en Natuur. In het NURK boekje hieronder schets ik een organisatie en een kwaliteitskader om ruimtelijke kwaliteit in de praktijk in te bedden.
Let’s do it!
Alle publicaties van Studio Ties over Soberheid of Kwaliteit
De postzegelnatuur voorbij met motie 77
Bouwen met de natuur en waterveiligheid op nationaal niveau. Op het dossier overstromingsveiligheid speelt Bouwen met de Natuur zich vooral af op lokaal projectniveau: vooroevers, schelpriffen, bloemrijke dijken, ecologisch beheer. Small is beautiful en vele kleine beetjes maken uiteindelijk een groot geheel. Bouwen met de Natuur verdient ook een structurele benadering vanuit bovenlokaal niveau, om inhoudelijke en governance redenen. Inhoud: groenblauwe natuurnetwerken zijn fysisch gezien bovenlokaal van aard; dynamische riviernatuur heeft een bovenlokale fysische relatie met veiligheid via het verschijnsel opstuwing; intergetijdenatuur heeft een bovenlokale fysische relatie met veiligheid via de morfologie. Governance: een kwaliteitskader voor Bouwen met de Natuur en waterveiligheid bereikt op bovenlokaal niveau meer diepgang en consistentie; bovenlokale ondersteuning helpt om lokale weerstand, zoals vanuit de landbouw, te overwinnen. Bovenlokaal komt al gauw neer op nationaal, in welke vorm dan ook. De tweedekamermotie-de Groot/Bromet over ruimtelijke kwaliteit in de wateropgave is een kans. Een kwaliteitsteam zoals het Q-team van Ruimte voor de Rivier kan verschil maken.
29 jaar NURK
Alles verandert, alles stroomt. In navolging van de motie-De Groot/Bromet zullen we vanaf nu hoogstwaarschijnlijk waterveiligheid, natuur en andere ruimtelijke vraagstukken gaan verbeteren langs een meetlat van ruimtelijke kwaliteit. Bij ruimtelijke kwaliteit gaat het om informatie en vooral om inspiratie. In het boekje van Staatsbosbeheer 25 jaar NURG, Nadere Uitwerking Rivierengebied: 25 jaar kansen pakken en volhouden, kijken twee ministers terug op 6.700 hectare nieuwe riviernatuur ontwikkeld tussen 1995 en 2020. Ik stelde me voor dat er in 2050 een boekje zou verschijnen over een Nadere Uitwerking Ruimtelijke Kwaliteit. Twee ministers blikken weer tevreden terug, ditmaal op een tijdvak waarin ruimtelijke kwaliteit centraal kwam te staan in het Nederlandse waterbeleid. Niet 25 jaar NURG, maar 29 jaar NURK.
Waterveiligheidslandschappen
Bouwstenen voor veiligheid met meerwaarde; dijken zijn zo te ontwerpen dat ze bij extreem hoog water maar langzaam doorbreken. Als het water weer zakt is er wateroverlast, maar geen ontwrichtende overstroming. De wateroverlast is bovendien in goede banen te leiden. Hiermee ontstaat een breder palet aan waterveiligheidsmaatregelen dat nieuwe kansen biedt voor maatschappelijke meerwaarde. Deze meerwaarde is te vinden vanuit een toekomstig wensbeeld van de interacties tussen de mens en het landschap, gericht op bijvoorbeeld klimaatverandering, biodiversiteit, de energietransitie en ruimtelijke kwaliteit.
Drie ideeën over ruimtelijke kwaliteit en water
Aanbevelingen voor de kabinetsformatie
Wat een woning is voor een gezin, is het watersysteem voor een land. De kwaliteit van woning én watersysteem zit in slimme synergie tussen functies. Beleidsontwikkeling is echter opgesplitst in sectoren. Dit werkt lekker voor de democratische sturing: per functie zijn budgetten toe te kennen (en terug te trekken), is de status te bewaken en is een overheid verantwoordelijk te stellen. Het opsplitsen heeft ook een prijs. Gebrekkige synergie gaat ten koste van integrale kwaliteit. Sobere sectorale doelen zijn bovendien niet inspirerend, laat staan groots en meeslepend, en dat heeft het wereldwijd toonaangevende Nederland wel nodig.
Een witte watermachine
Zelden was het Nederlandse landschap zo mooi als tussen 10 en 14 februari 2021. Honderden blije gezichten op dunbesneeuwd ijs tussen goudgeel riet. Witte weilanden, open en uitgestrekt onder een onverstoorde winterblauwe lucht. Tienduizenden trekvogels in de uiterwaarden, gekwetter en gegak tussen fonkelende ijsformaties, schots en scheef en gelaagd na gestaag gezakt hoogwater. Terwijl ik aan het schaatsen en en wandelen was door het wonderlijke winterland moest ik denken aan de motie-de Groot/Bromet. Op een prachtige plek in het waterland, de uiterste punt van een landtong op de kruising van de rivier de Lek en het Amsterdam-Rijn kanaal, voor driekwart omringd door snelstromend rivierwater, stelde ik mezelf de vraag die me al een tijdje bezig houdt: wat moet de kern zijn van het antwoord op deze motie; wat is het allerbelangrijkste?
Soberheid of Kwaliteit
In 2020-2021 moeten we de handen ineen slaan om in de Waterwet het woord soberheid te vervangen door kwaliteit, vinden Bas Roels en Ties Rijcken. Ze maakten er een film over en gingen in gesprek met Richard Jorissen en Martin Schepers.
Ware integraliteit
Tijdens een ongrijpbare crisis moet juist de waterwereld het hoofd koel houden. Nederland blijft staan op een stevig fundament als niet de krant, de beurs of de conjunctuur de koers van het waterbeleid bepalen, maar een langetermijnvisie op structurele waardecreatie. Er is nog een wereld te winnen met het uitwerken van risicogestuurde systeembenaderingen, bouwen met de natuur, e-participatie en waarachtig integraal werken. Hoe kunnen we naar integraliteit verschuiven als vrijwel al het werk in de waterwereld sectoraal gedreven is?
Nooit meer Sober?
Het Hoogwaterbeschermingsprogramma en de waterschappen gaan 900 kilometer Sobere en Doelmatige dijken aanleggen. Wie méér wil dan Soberheid, moet dat decentraal organiseren en financieren. Waterschappen geven overduidelijk om omgevingskwaliteit en hebben open projectorganisaties opgezet. Behoud van omgevingskwaliteit is op die manier goed geregeld, maar is er ook ruimte voor structurele verbetering van de verkeersfuncties over de dijk en substantiële meekoppelingen in het buitendijks gebied? Hier blijkt een zwakke schakel te bestaan.
EMERGO – the Dutch flood risk system since 1986
My PhD dissertation (the “Tiesis”): In 1986, the completion of the Eastern Scheldt barrier made Dutch flood risk policymaking world famous. What has happened since then? The comprehensive historical policy analysis in this thesis identifies three trends. National investments in flood protection have continued and were strongly supported by refined risk and acceptable risk analyses. The interplay between flood risk reduction and other water system objectives played a major strategic role and can be described by an upward movement in ‘Maslow’s hierarchy for water infrastructure development’, a concept introduced in this thesis. Nature development and landscape quality have become increasingly important, but a policy discourse analysis reveals a struggle to get to grips with these objectives and to find a balance between quantitative and narrative decision support.
Ons watersysteem verdient schoonheid
Ties Rijcken over de worsteling van de waterbouw. Traditiegetrouw was er bij ons watersysteem vooral aandacht voor veiligheid, zoetwatervoorziening en scheepvaart. Maar nu hebben natuur en landschapskwaliteit definitief hun intrede gedaan, constateert Ties Rijcken. ‘Dat zie je terug in alle grote nationale projecten.’